Դյույմեր (մատնաչափեր) փոխարկում

Դյույմեր (մատնաչափեր)

Միավոր:

• Երկարություն / հեռավորություն

Կիրառվում է աշխարհով մեկ:

• Հիմնականում օգտագործվում է Միացյալ Նահանգներում, Կանադայում և Մեծ Բրիտանիայում:

Նկարագրություն:

Դյույմը երկարության միավոր է, որը հիմնականում օգտագործվում է կայսերական և ԱՄՆ չափման միավորների ավանդական համակարգերում և իրենից ներկայացնում է ֆուտի 1/12-րդ մասը և յարդի 1/36-րդ մասը:

Սահմանում:

1959թ.-ից սկսած՝ դյույմը սահմանվել է և միջազգայնորեն ընդունվել՝ հավասար 25,4մմ (միլիմետրի):

Ծագումը:

Դյույմը /մատնաչափը/ որպես չափման միավոր օգտագործվում է Մեծ Բրիտանիայում՝ սկսած առնվազն յոթերորդ դարից, իսկ 1066թ. սահմանվեց որպես ծայրը ծայրին շարված երեք չորացրած գարու հատիկի երկարություն (այդ սահմանումը պահպանվեց մի քանի դար):

12-րդ դարում շոտլանդական դյույմը (մատնաչափը) սահմանվեց՝ հավասար միջին մարդու բութ մատի եղունգի ներքին մասի լայնությանը: Չափման նման միավորներ գոյություն ունեին շատ տարբեր վայրերում, որոնք հիմա ժամանակակից Եվրոպան են կազմում, և որտեղ պորտուգալերենում, ֆրանսերենում, իտալերենում, իսպաներենում և շատ այլ լեզուներում մատնաչափ /դյույմ – inch/ բառը նույնն է բութ մատը նշելու համար:

Դյույմի անգլերեն անվանումը՝ «inch»-ը, ածանցյալ է լատինական uncial-ից, որը նշանակում է մեկ տասներկուերորդ մաս (դյույմը ավանդաբար ֆուտի /ոտնաչափի /foot/ 1/12 մասն է):

Նույնիսկ քսաներորդ դարում աշխարհով մեկ դյույմի տարբեր սահմանումներ էին դեռևս կիրառվում, սակայն դրանք իրարից տարբերվում էին ավելի քիչ, քան՝ 0.001%-ով: 1930թ.-ին Բրիտանական ստանդարտների ինստիտուտն ընդունեց դյույմը ճիշտ՝ 25.4մմ, իսկ Ամերիկյան ստանդարտների ասոցիացիան  նույնն արեց 1933թ/-ին, և առաջին երկիրը, որն օրինականորեն ընդունեց այդ սահմանումը, Կանադան էր (1951թ.):

1959թ.-ին Միացյալ Նահանգները և Բրիտանական համագործակցության երկրները համաձայնագիր ստորագրեցին՝ համաձայնելով  ստանդարտացված 25.4մմ սահմանման հետ:

Տարածված հղումներ:

• Միացյալ Նահանգների 25 ցենտանոց մետաղադրամը մոտավորապես մեկ դյույմ տրամագիծ ունի:
• Լիովին հասուն մարդու ակնագունդը մոտ մեկ դյույմ տրամագիծ ունի:

Օգտագործման համատեքստ:

1995թ. Մեծ Բրիտանիայում դյույմը (ֆուտի, յարդի և մղոնի հետ մեկտեղ) պաշտոնապես ընդունվեց որպես առաջնային միավոր՝ ճանապարհային նշանների և տարածության ու արագության չափումների համար: Այլ համատեքստերում մետրիկական չափումներն այժմ առաջնային համակարգ են հանդիսանում՝ չնայած դյույմերը հաճախ են օգտագործվում կենցաղում, հատկապես այն մարդկանց կողմից, ովքեր ծնվել և կրթություն են ստացել «նախատասնորդական» Բրիտանիայում:

Միացյալ Նահանգներում մարկշեյդերներն օգտագործում են ԱՄՆ գեոդեզիական դյույմը, որը սահմանվում է որպես 1/39.37 մետր, որն ածանցյալ է 1893թ. Մենդենհոլի օրենքից, որում 1 ֆուտը սահմանվում է որպես 1200/3937 մետր:

Բաղադրիչի միավորներ:

• Դյույմը կայսերական համակարգում ավանդաբար երկարության չափման ամենափոքր ամբողջական միավորն է, և  դյույմից փոքր չափումներն արտահայտվում են դյույմի 1/2, 1/4, 1/8, 1/16, 1/32 և 1/64 մասերի օգտագործմամբ:  
• 19-րդ դարի սկզբին Մեծ Բրիտանիայում ինժեներ-մետրոլոգներն սկսեցին օգտագործել դյույմի հազարերորդական մասը, որպեսզի հնարավոր լինի ամենամեծ ճշգրտությամբ չափումներ կատարել, և ապա այս նոր մասի բազմապատիկները  հայտնի դարձան Միլ (thou) անվանումով:

Բազմապատիկներ:

• 12 դյույմը = 1  ֆուտի (ֆտ/ft/)
• 36 դյույմը = 1 յարդի (յդ/yd/)